CẦN NHẬN THỨC ĐỂ MÀ THAY ĐỔI, CHỨ KHÔNG PHẢI ĐỂ TỰ TI VÀ MẶC CẢM

So sánh về tốc độ phát triển của Việt Nam, nhiều học giả, nhà văn và ngay cả những người dân chân chất bình thường nhất dường như đã quen với việc lấy đất nước Singapore làm một tiêu chí cho định tính và định lượng. Sự tương đồng, gần gũi về văn hóa và nhất là từng có những bước xuất phát điểm giống như nước ta sau năm 1975. Tuy nhiên, không phải ai đưa ra sự so sánh nói trên cũng đều hướng đến mục tiêu xây dựng, nghĩa là họ so sánh để thấy cái yếu, thiếu và thậm chí là non kém của đất nước mình để chỉ cho những con người có trách nhiệm và bản thân mình cùng đóng góp để khắp phục và để biến giấc mơ "Việt Nam trở thành một Singapore thứ hai của Asean". 

Với thói quen mang tính thường tình, nhiều người đã mặc nhận rằng, tất cả yếu kém đều do cơ chế mà ra và người ta còn đánh đồng sang chính những chủ thể là những cán bộ, những con người vận hành và quản lý bộ máy nhà nước hiện tại. Dẫu biết rằng, trong thời kỳ mà hành lang pháp lý, môi trường đầu tư và cách thức quản lý đang đóng một vai trò vô cùng quan trong vực dậy, hồi sinh một nền kinh tế đương đại hay giết chết một nền kinh tế. Với lẽ đó việc đổ lỗi và thậm chí là đổ lỗi hoàn toàn không phải là một chuyện gì đó quá đáng. Song, hình như cái mà chúng ta cần không phải là việc một chủ thể lên tiếng nhận lỗi, nhận trách nhiệm và dừng lại ở đó. Sự phát triển trong bất cứ giai đoạn nào cũng cần những bước đi tiếp theo. Và nên chăng, những bước đi ấy không chỉ có những con người trong bộ phận quản lý công quyền, những con người đã được biên chế trong các cơ quan Nhà nước, những chủ thể với tư cách là công dân cũng không thể ngoài cuộc khi chính họ là đối tượng trực tiếp hưởng thụ những thành tựu hay hệ lụy khó khăn từ chính sự phát triển ấy. 

Họ đã từng so sánh Việt Nam với Singapore và họ cũng đã hiểu rằng, sự phát triển của Singapore trong thời điểm hiện tại đâu chỉ là hệ quả tất yếu của việc điều hành từ Chính phủ của 2 cha con Thủ tướng Họ Lý (Lý Quang Diệu và Lý Hiển Long); người dân Singapore đã làm gì và làm như thế nào để tiến trình đi lên của Chủ thể Chính phủ - nhân tố chính trong thúc đẩy nền kinh tế và từ kinh tế để đi đến phát triển những lĩnh vực khác? Câu chuyện về ý thức pháp luật và ý thức về tham gia giao thông của Nhà văn Nguyễn Quang Thiều là một câu trả lời hoàn hảo cho câu hỏi nêu trên: "Nếu so với một bạn trẻ Việt thì khi qua ngã ba, ngã tư, người thanh niên Singapore kia sẽ chậm hơn khoảng 60 giây. Nhưng đất nước Singapore sẽ vượt qua đất nước Việt Nam hơn 31 tỉ rưỡi giây, tức 100 năm, nhờ ý thức tôn trọng pháp luật, lòng tự trọng và tính kỷ luật".

Mỗi một con người Việt Nam khi sinh ra, từ những bài học đầu tiên do cha, mẹ, ông bà và thầy cô chính là ý thức về cái gọi là bản vị, yếu tố thuộc về mình. Theo đó, dần dần cùng với thời gian chính những cô, cậu bé sẽ tự hình thành cho mình cái gọi là tinh thần và ý thức dân tộc. Cũng chính với nguyên nhân đó, người Việt luôn tự cho mình có quyền được tự hào về mình (điều này hoàn toàn đúng) nhưng họ lại tự cho mình luôn cái quyền được bảo vệ chính những phản ánh,nhìn nhận không tốt về bản thân, dù cho những người kia nhận xét hoàn toàn đúng. Tôi nhớ cách đây không lâu khi nhiều người Việt tại Hải ngoại , thậm chí là người Việt ở trong nước đã không thương tiếc viết về những cuốn sách kể về thói hư tật xấu của người Việt; khi những tác giả ấy mới nói về ý định đã chịu những phản thùng gay gắt từ không ít cá nhân, nhiều học giả đã chen chân vào để cho đó là một sự sỉ nhục hoặc lớn hơn là việc "phản bội" lại Tổ quốc, dân tộc của một người mang dòng máu Việt. Tuy nhiên, những người lên án ấy lại quên mất đi rằng, chúng ta nên đứng ở một khía cạnh hoàn toàn mới và tinh thần xây dựng để nhìn nhận vấn đề. 

Đã từ lâu lắm rồi, những câu chuyện kiểu tự chê mình đã bị lên án như một căn bệnh phải cách ly mà quên mất rằng, nhìn nhận và đánh giá đúng chính mình cũng là cách để người Việt tìm ra điểm yếu và những giá trị mà thua kém với những công dân đến từ nhiều nước khác. Sự ám thị về những giá trị bản vị đến từ người dân đã làm chúng ta lún sâu hơn vào những định kiến và mặc cảm. Đây cũng là nguyên nhân mang tính trực diện khi lí giải việc đi sớm, về sau của nền kinh tế trong nước. Và như đã nói ở trên, họ quên mất mình phải làm gì và chỉ biết người (Chính phủ và những Cơ quan Công quyền) đã và sẽ phải làm gì? 

Và đúng như Nhà văn Nguyễn Quang Thiều nói: "Hình như, nếu một lãnh đạo nào dại miệng mà phê bình bà con nhân dân ta công khai thì bà con sẽ ào ào… nổi giận. Nhưng tôi gọi là “quyết liệt phê bình bà con nhân dân” giữa ngã ba, ngã tư đường hẳn hoi không sợ bà con nhân dân nổi giận vì tôi cũng là… cháu của bà, con của dân mà".  

Và tôi tin chắc rằng, nếu một người đọc những dẫn chứng cho những nhận định trên của Nhà văn thì chắc chắn sẽ thấy mình trong những cái mà chúng ta tạm gọi là "tật xấu cố hữu" của người Việt hiện nay: "Chẳng qua chuyện là thế này, không phải một lần, không phải ba lần và không phải mười lần mà là rất, rất nhiều lần, tôi đã chứng kiến hành xử công khai của bà con với chính danh “người tham gia giao thông” ở các ngã tư thành phố nếu không có bóng dáng chàng cảnh sát đều… vỡ trận, thậm chí vỡ trận… tưng bừng". Rồi "Nếu so với một bạn trẻ Việt thì khi qua ngã ba, ngã tư, người thanh niên Singapore kia sẽ chậm hơn khoảng 60 giây, nhưng đất nước Singapore sẽ vượt qua đất nước Việt Nam hơn 31 tỉ rưỡi giây tức 100 năm nhờ ý thức tôn trọng pháp luật, lòng tự trọng và tính kỷ luật của họ. Ối giời chuyện bé xé ra… to rồi, trong khi đó bà con ta không ít người xưa nay “chuyện to lại cứ thích vo lại bằng hạt đậu” với cái chậc chậc lưỡi: làm gì mà rách việc thế! 

Vậy thì trẻ chen, già cũng chen, xe máy chen, xe hơi cũng chen… trong lúc anh xe đạp nhà nghèo cười hề hề đội xe lên đầu cuốc bộ thoát hiểm: Khoe giàu hơn ông hả? Ở đấy mà hưởng tiệc… khói với gia vị bụi đậm đà nhá!". 

Và con vô số câu chuyện nếu đọc chắc không ít người sẽ thổn thức và thậm chí là giật mình. Và nó cũng cho thấy rằng, đã đến lúc chúng ta cần thay đổi trong cách nhìn nhận bởi sẽ chẳng có một giải pháp, một cách thức cải cách khoa học nào nếu điểm xuất phát của nó là sự ngộ nhận. Và cũng chẳng có một cú hích thật sự nào cho đất nước nếu những cố gắng chỉ từ một phía là Nhà nước và Nhà nước là chủ thể bị nhận chỉ trích nếu không cải thiện được tình hình. Có chăng, việc duy trì những lối nghĩ, cách suy luận trên sẽ là một chỗ dựa cho những cuộc đả phá từ bên ngoài và chính bên trong vào chế độ. Sự sáng suốt luôn chịu những thua thiệt nhưng thua thiệt để mà phát triển thì vẫn hơn./. 

An Chiến